Vooringenomen of open luisteren
Met een zekere regelmaat heb ik in de loop van mijn
leven interviews gegeven. Daarbij viel het mij op dat
de ene interviewer zo’n heel andere instelling had dan
de andere. Er waren journalisten die van te voren al
precies wisten welke antwoorden ze van mij wilden
horen. Met een zekere behendigheid stelden zij de
vragen zodanig dat ik schijnbaar als vanzelf kwam te
spreken over de punten die zij op hun lijstje hadden.
Suggestieve vragen vormden daarbij een onderdeel
van deze methode. Het ging het hen er duidelijk niet
om, om echt te horen wat mijn inzichten waren, nee,
ze wilden horen wat ze zelf in hun hoofd hadden.
Vooral wilden ze uitspraken waarvan ze dachten dat ze
de aandacht zouden trekken. Zo was er één journalist
die een aantal verschillende uitspraken, die ik tijdens
het interview over engelen had gedaan, uit het verband
haalde en ze los onder elkaar zette, met als kop er
boven: ‘Uitspraken van de engelen dominee’
Het zal duidelijk zijn dat ik mijzelf in dat interview niet
herkende en dat ik me geneerde voor de inhoud ervan:
het leek alsof ik een wereldvreemde goeroe was, die los
uit de pols wel even zou vertellen wie en wat de engelen
waren. Gelukkig waren er ook andere journalisten, die
integer waren die er werkelijk op bedacht waren om te
luisteren naar wat ik zeggen wilde. Zij waren het die mij
door hun aandachtige vragen en hun respectvolle manier
van luisteren verwarmden. Journalisten die niet al van te
voren in hun hoofd hadden hoe de grote lijn van het
interview moest verlopen, maar die het geduld en de
onbevangenheid hadden om te luisteren naar wat er al
pratend met elkaar, aan inzichten en ervaringen naar
boven kwam. Het opvallende is dat ik, terugkijkend, die
‘vervelende’ interviews zo goed als vergeten ben, maar
dat een paar andere gesprekken, waarbij de journalisten
onbevangen luisterden, in mijn herinnering gegrift staan
als kostbare momenten. Waarom? Omdat zij mij door
hun oprechte aandacht en door de vragen die ze stelden,
dingen lieten zeggen die ik mij pas op dat moment echt
bewust werd.
Zij hielpen mij dus ontdekkingen te doen en mij bewust
te worden water in de diepte van mijn ziel sluimerde.
Annemiek Schrijver:
‘Het interview is een ontmoeting van hart tot hart.’
De beste journaliste en interviewster die ik heb
meegemaakt, is zonder twijfel Annemiek Schrijver,
presentatrice bij de Ikon.
De interviews met haar waren niet zozeer interviews,
zeg maar: ondervragingen, het waren echte
gesprekken: ontmoetingen van hart tot hart.
Door haar oprechte aandacht sprak ik bij haar
steeds weer dingen uit, die mijzelf verrasten en mij
een nieuw en verdergaand inzicht gaven.
Zij is ook de enige aan wie ik tijdens een interview ooit
iets heb verteld over de liefde die ik voor Christus voel.
Ik heb dat toen niet alleen verteld, maar haar dat ook als
vanzelf laten voelen. Dat was een heel bijzondere ervaring.
Want die liefde leeft als een grote, maar ook zo’n
kwetsbare schat in mijn hart dat ik daar moeilijk over
praten kan, meestal alleen maar vanuit een zekere
afstandelijkheid.
Zo werd Annemiek Schrijver voor mij hét voorbeeld
van een mens die waarachtig en intens luisteren kan.
Zij liet mij zien hoe wij ‘alleen maar’ door de kracht
van ons luisteren de ander verdieping van inzicht
kunnen schenken.
Ook liet zij mij zien hoe wij de ander het geschenk
kunnen geven om in alle openheid te vertellen over
de kwetsbaarheden die leven in zijn het hart.
Kwetsbaarheden die, zoals wij bijna allemaal uit
ervaring wel weten, alleen maar uitgesproken kunnen
worden tegenover iemand die echt en waarachtig luistert.
En deze mensen zijn er niet zoveel.
Het waarachtige gesprek is een heilige gebeurtenis
In een column met als titel Luisteren omschrijft
Annemiek Schrijver haar manier van luisteren als volgt:
Leeg luisteren, zonder vooraf bedachte standpunten of
inzichten over de ander. Groter vreugde ken ik niet.
Maar, voegt ze aan die uitspraak toe: soms doet het pijn.
Dat is een opmerkelijke uitspraak. Enerzijds, omdat zij
het waarachtige luisteren een leeg luisteren noemt:
dus zonder van te voren al te weten hoe het gesprek
zal gaan en wat er uit moet komen. Anderzijds, omdat
zij zegt dat luisteren soms pijn doet.
Waarom doet het pijn?
Die pijn ontstaat als de geïnterviewde oppervlakkig blijft
en niet het achterste van zijn of haar tong wil laten zien.
Ofwel, zoals Annemiek dat noemt: als de ander niet met
aandacht vertelt. Dus: wanneer de ander niet echt is
en niet vanuit de diepte van het hart spreekt.
Dan doet Annemiek een uitspraak die mij nog steeds
diep raakt, omdat die paar woorden het mysterie van
het waarachtige luisteren kernachtig samenvatten:
De sacrale ruimte van de nabijheid wordt dan ontheiligd
door onachtzaamheid en loze woordenstromen.
Voor Annemiek Schrijver is het gesprek,
dus ook een interview, een werkelijke ontmoeting.
Iedere ontmoeting van hart tot hart is een heilige
of sacrale gebeurtenis.
Dat is voor haar de kern van elk gesprek.
Ik moest meteen denken aan de woorden die Jezus
Christus sprak: ‘Waar twee of drie in mijn naam bijeen
zijn, daar ben Ik in hun midden.’ (Mattheus 18 : 20).
Dat betekent dus dat waar mensen van een gesprek
een heilige ontmoeting maken, dat daar de
Christuskracht werkzaam wordt.
Dat Hij zelf dan voelbaar in ons midden is.
Het is zíjn stille en vaak zo verborgen inwerking die
de harten van twee mensen die zich innerlijk voor
elkaar openstellen, samenbindt en verheft tot in een
hoger bewustzijn.
Dat is het geheim van het gesprek, dus ook van het
interview dat een ontmoeting van hart tot hart wil zijn.
Angst is bevroren verdriet
Annemiek Schrijver vertelt in haar column ook over een
psychiater die ze eens heeft geïnterviewd. Hij vertelde
aan Annemieke over de genezing van een van zijn
patiënten, een jonge man met psychoses.
Na zijn genezing had deze zijn medicijnen weggegooid.
Annemiek vroeg aan de psychiater hoe het mogelijk
was dat deze man van zijn psychoses bevrijd was.
Zijn antwoord luidde: Omdat ik de mens in hem
aansprak en niet zijn psychoses. Daarna vertelde hij
Annemiek hoezeer de jongeman onder zijn angsten
geleden had. Daarom had hij hem op een zeker
moment de opdracht gegeven om zijn eigen gezicht
aan te raken en telkens deze mantra te herhalen:
Ik ben een goed mens. Toen de jongen dat deed, begon
hij plotseling zo hard te huilen, dat de tranen niet alleen
uit zijn ogen liepen, maar ook uit zijn neus.
Annemiek vroeg aan de psychiater: ‘Zou angst
bevroren verdriet zijn? Ja, antwoordde de psychiater.
Wat een indrukwekkende reactie is dat! Annemiek ziet
de gebeurtenis, waarover de psychiater haar vertelt,
als het ware voor zich. Ze ziet de jongeman tegenover
de psychiater zitten. Ze ziet de angst in de ogen van
de jongeman en in de manier waarop hij zich beweegt.
Ze ziet voor zich, hoe de psychiater hem de opdracht
geeft zijn gezicht aan te raken en de mantra te herhalen.
Ze ziet de tranen die beginnen te stromen en ze neemt
innerlijk waar hoe de angsten van de jongeman in zijn
tranen beginnen op te lossen: gestolde angsten die tot
leven komen en nu eindelijk losgelaten kunnen worden.
Dan begrijpt ze: de angst van de jonge man is in wezen
gestold verdriet. Verdriet dat niet de kans kreeg te
stromen en op te lossen, maar zich verhardde en tot
bron van onbedwingbare angsten in de ziel van de
jonge man werd. Dít is voor mij een schoolvoorbeeld
van actief luisteren.
Het begon, zoals we zagen met een leeg luisteren:
onbevangen, zonder enig oordeel vooraf. Maar juist
doordat Annemieke zo onbevangen luisterde, kon
ze innerlijk in beelden waarnemen, wat de psychiater
haar vertelde. Daardoor kon ze begrijpen wat de
psychiater haar niet vertelde, maar wat als inzicht in
haar geboren werd: angst is bevroren verdriet.
Zo zien we dat wat als leeg luisteren begint,
als vanzelf omgevormd wordt tot actief luisteren.
Het is deze vorm van luisteren die een nieuw
inzicht brengt.
De psychiater zal geraakt geweest zijn omdat
Annemiek ook begreep wat hij niet had verteld.
Misschien had hij zelf deze conclusie nog niet eens
zo bewust getrokken, maar werd hij zich deze bewust
doordat Annemieke de essentie van deze gebeurtenis
in woorden tot uitdrukking bracht. En Annemiek
voelde zich ontroerd en geraakt omdat zij dit zo
bijzondere inzicht al luisterend mocht opdoen.
Door de manier waarop dit gebeurde, is zij dit
inzicht nooit meer vergeten en draagt zij deze
verworven kennis voorgoed met zich mee.
Daarom schreef ze er ook een column over.
Opgetild tot een hoger bewustzijn
Wat deze twee: de psychiater en Annemiek in hun
gesprek beleefden, dát is het wat Jezus Christus met
zijn uitspraak: Waar twee of drie in mijn naam bijeen
zijn, ben ik in hun midden, bedoelt.
Want heldere inzichten die zomaar tijdens een gesprek
geboren worden, komen voort uit de inspiratie van
Christus zelf. Als twee mensen zich werkelijk van hart
tot hart met elkaar verbinden, is het Christus die hun
harten tot een hoger bewustzijn verheft. En daar, in dat
hogere bewustzijn, kan Hij in de harten van de mensen
deze grootse inzichten geboren laten worden.
Daarom kan écht luisteren zulke wonderen bewerken:
wonderen van inzicht.
Hans Stolp
*Interview met Annemiek ter aanvulling:
Andere interviews:
De nachtzoen: https://www.youtube.com/watch?v=KfafCcAbYRo
‘Interview met uit 2007 met Marleen Stelling en Hans: https://npo.nl/…/pastor-en-acteur-hans-stolp/afspelen