Tekst “Echt luisteren bewerkt wonderen”
Vooringenomen of open luisteren
Met een zekere regelmaat heb ik in de loop van mijn
leven interviews gegeven.
Daarbij viel het mij op dat de ene interview(st)er zo’n heel
andere instelling had dan de andere. Er waren journalisten
die van te voren al precies wisten welke antwoorden ze van
mij wilden horen. Met een zekere behendigheid stelden zij
hun vragen zodanig dat ik schijnbaar als vanzelf kwam te
spreken over de punten die zij op hun lijstje hadden.
Suggestieve vragen vormden daarbij een onderdeel van
deze methode. Het ging hen er duidelijk níet om, écht te
horen wat mijn inzichten waren, nee, ze wilden horen wat
ze zelf in hun hoofd hadden.
En vooral wilden ze uitspraken waarvan ze dachten dat
die
de aandacht zouden trekken.
Zo was er één journalist die een aantal verschillende
uitspraken die ik tijdens het interview over engelen had
gedaan had, uit hun verband haalde en ze los onder
elkaar zette, met als kop daarboven:
Uitspraken van de engelen dominee…
Het zal duidelijk zijn dat ik mijzelf in dat interview niet
herkende en dat ik me geneerde voor de inhoud ervan:
het leek alsof ik een wereldvreemde goeroe was, die los uit
de pols wel even zou vertellen wie en wat de engelen waren.
Gelukkig waren er ook andere journalisten, die integer
waren en die er werkelijk op bedacht waren om te luisteren
naar wat ik zeggen wilde. Zij waren het die mij door hun aandachtige vragen en hun respectvolle manier van luisteren verwarmden. Journalisten die niet van te voren al in hun
hoofd hadden hoe de grote lijn van het interview moest
verlopen, maar die het geduld en de onbevangenheid hadden
om te luisteren naar wat er al pratend met elkaar, aan inzichten
en ervaringen naar boven kwam. Het opvallende is dat ik, terugkijkend, die ‘vervelende’ interviews zo goed als vergeten
ben, maar dat een paar andere gesprekken, waarbij de
journalisten onbevangen luisterden, in mijn herinnering
gegrift staan als kostbare momenten.
Waarom? Omdat zij mij door hun oprechte aandacht en
door de vragen die ze stelden, dingen lieten zeggen die
ik mij pas op dat moment echt bewust werd.
Zij hielpen mij dus ontdekkingen te doen en mij bewust
te worden wat er in de diepte van mijn ziel al half bewust sluimerde.
Annemiek Schrijver:
‘Het interview is een ontmoeting van hart tot hart.’
De beste journaliste en interviewster die ik heb meegemaakt,
is zonder twijfel *) Annemiek Schrijver, presentatrice bij de
Ikon.
De interviews met haar waren niet zozeer interviews, zeg
maar: ondervragingen, het waren echte gesprekken:
ontmoetingen van hart tot hart.
Door haar oprechte aandacht sprak ik bij haar steeds weer
dingen uit, die mijzelf verrasten en die mij een nieuw en verdergaand inzicht gaven. Zij is ook de enige aan
wie ik tijdens een interview ooit iets heb verteld over de
liefde die ik voor Christus voel. Ik heb dat toen niet alleen
vertéld, maar haar dat ook als vanzelf laten voelen.
Dat was een heel bijzondere ervaring. Want die liefde leeft
als een grote, maar ook zo’n kwetsbare schat in mijn hart
dat ik daar moeilijk over praten kan, meestal alleen maar
vanuit een zekere afstandelijkheid.
Zo werd Annemiek Schrijver voor mij hét voorbeeld van een
mens die waarachtig en intens luisteren kan. Zij liet mij zien
hoe wij ‘alleen maar’ door de kracht van ons luisteren de
ander verdieping van inzicht kunnen schenken.
Ook liet zij mij zien hoe wij de ander het geschenk kunnen
geven om in alle openheid te vertellen over de
kwetsbaarheden die leven in zijn of haar hart.
Kwetsbaarheden die, zoals wij bijna allemaal uit ervaring
wel weten, alleen maar uitgesproken kunnen worden
tegenover iemand die echt en waarachtig luistert.
En die mensen zijn er niet zoveel.
Het waarachtige gesprek is een heilige gebeurtenis
In een column met als titel Luisteren omschrijft
Annemiek Schrijver haar manier van luisteren als volgt:
Leeg luisteren, zonder vooraf bedachte standpunten
of inzichten over de ander. Groter vreugde ken ik niet.
Maar, voegt ze aan die uitspraak toe: soms doet het pijn.
Dat is een opmerkelijke uitspraak. Enerzijds, omdat zij het waarachtige luisteren een leeg luisteren noemt: dus zonder
van te voren al te weten hoe het gesprek zal gaan en wat
er uit moet komen. Anderzijds, omdat zij zegt dat luisteren
soms pijn doet. Waarom doet het pijn?
Die pijn ontstaat als de geïnterviewde oppervlakkig blijft
en niet het achterste van zijn of haar tong wil laten zien.
Ofwel, zoals Annemieke dat noemt: als de ander niet met
aandacht vertelt. En dus: als de ander niet écht is en niet
vanuit de diepte van haar of zijn hart spreekt. En dan doet Annemieke een uitspraak die mij nog steeds diep raakt,
omdat die paar woorden het mysterie van het waarachtige
luisteren kernachtig samenvatten:
De sacrale ruimte van de nabijheid wordt dan ontheiligd
door onachtzaamheid en loze woordenstromen.
Voor Annemiek Schrijver is het gesprek, en dus ook een
interview, een werkelijke ontmoeting. En iedere ontmoeting
van hart tot hart is een heilige of sacrale gebeurtenis.
Dat is voor haar de kern van elk gesprek.
Ik moest meteen denken aan de woorden die Jezus Christus
sprak: Waar twee of drie in mijn naam bijeen zijn, daar ben Ik
in hun midden. (Mattheus 18 : 20). Dat betekent dus dat waar mensen van een gesprek een heilige ontmoeting maken,
dat daar de Christuskracht werkzaam wordt. Dat Hij zelf dan voelbaar in ons midden is. Het is zíjn stille en vaak zo
verborgen inwerking die de harten van twee mensen die zich innerlijk voor elkaar openstellen, samenbindt en verheft tot
in een hoger bewustzijn.
Dat is het geheim van het gesprek, en dus ook van het
interview dat een ontmoeting van hart tot hart wil zijn.
Angst is bevroren verdriet
Annemiek Schrijver vertelt in haar column ook over een
psychiater die ze eens heeft geïnterviewd. Hij vertelde aan Annemieke over de genezing van een van zijn patiënten,
een jonge man met psychoses.
Na zijn genezing had deze zijn medicijnen weggegooid.
Annemieke vroeg aan de psychiater hoe het mogelijk was
dat deze jonge man van zijn psychoses bevrijd was.
Zijn antwoord luidde: Omdat ik de mens in hem aansprak
en niet zijn psychoses. Daarna vertelde hij aan Annemiek
hoezeer de jongeman onder zijn angsten geleden had.
Daarom had hij hem op een zeker moment de opdracht
gegeven om zijn eigen gezicht aan te raken en telkens
deze mantra te herhalen: Ik ben een goed mens.
Toen de jongen dat deed, begon hij plotseling zo hard
te huilen, dat de tranen niet alleen uit zijn ogen liepen,
maar ook uit zijn neus.
Toen vroeg Annemiek aan de psychiater:
Zou angst bevroren verdriet zijn?
Ja, antwoordde de psychiater.
Wat een indrukwekkende reactie is dat! Annemieke ziet
de gebeurtenis, waarover de psychiater haar vertelt, als
het ware voor zich. Ze ziet de jongeman tegenover de
psychiater zitten. Ze ziet de angst in de ogen van de
jongeman en in de manier waarop hij zich beweegt.
Ze ziet voor zich, hoe de psychiater hem de opdracht
geeft zijn gezicht aan te raken en de mantra te herhalen.
Ze ziet de tranen die beginnen te stromen en ze neemt
innerlijk waar hoe de angsten van de jongeman in zijn
tranen beginnen op te lossen: gestolde angsten die tot leven komen en nu eindelijk losgelaten kunnen worden.
En dan begrijpt ze:
de angst van die jonge man is in wezen gestold verdriet.
Verdriet dat niet de kans kreeg te stromen en op te lossen,
maar zich verhardde en tot bron van onbedwingbare
angsten in de ziel van de jonge man werd.
Dít is voor mij een schoolvoorbeeld van actief luisteren.
Het begon, zoals we zagen met een leeg luisteren:
onbevangen, zonder enig oordeel vooraf.
Maar juist doordat Annemiek zo onbevangen luisterde,
kon ze innerlijk in beelden waarnemen, wat de psychiater
haar vertelde.
En daardoor kon ze begrijpen wat de psychiater haar niet
vertelde, maar wat als inzicht in haar geboren werd:
angst is bevroren verdriet.
Zo zien we dat wat als leeg luisteren begint, als vanzelf wordt
omgevormd tot actief luisteren. Het is deze vorm van luisteren
die een nieuw inzicht brengt. De psychiater zal geraakt zijn
geweest omdat Annemiek ook begreep wat hij niet had verteld. Misschien had hij zelf deze conclusie nog niet eens zo bewust getrokken, maar werd hij zich deze bewust doordat Annemiek
de essentie van deze gebeurtenis in woorden tot uitdrukking bracht. Annemiek voelde zich ontroerd en geraakt omdat zij
dit zo bijzondere inzicht al luisterend mocht opdoen.
Door de manier waarop dit gebeurde, is zij dit inzicht nooit
meer vergeten en draagt zij deze verworven kennis voorgoed
met zich mee. Daarom schreef ze er ook een column over.
Opgetild tot een hoger bewustzijn
Wat deze twee: de psychiater en Annemieke in hun gesprek beleefden, dát is het wat Jezus Christus met zijn uitspraak:
Waar twee of drie in mijn naam bijeen zijn, ben ik in hun midden, bedoelt. Want, heldere inzichten die zomaar tijdens een gesprek geboren worden, komen voort uit de inspiratie van Christus zelf.
Als twee mensen zich werkelijk van hart tot hart met elkaar verbinden, is het Christus die hun harten tot een hoger
bewustzijn verheft. En daar, in dat hogere bewustzijn, kan Hij in
de harten van de mensen zulke grootse inzichten geboren laten worden. Daarom kan écht luisteren zulke wonderen bewerken: wonderen van inzicht.
Hans Stolp
*) Interview Annemiek en Hans Stolp ter aanvulling:
(N.B. klik op het 4-kantje rechtsboven voor groot beeld)